Promotieonderzoek: ‘Schorren zijn belangrijker dan ooit’
Jim van Belzen, ecoloog en onderzoeker bij het NIOZ en Wageningen Marine Research, promoveerde op een onderzoek naar de schorren in de Westerschelde. Ooit de oernatuur van Zeeland, nu een bijzonder ecologisch reservaat. Hij bekeek tot op detailniveau hoe de planten groeien in het zoet-zoute milieu en kwam tot verrassende conclusies. “De schorren kunnen een belangrijke rol spelen bij het opvangen van CO2 en bij klimaatadaptatie.”
In september 2023 promoveerde Van Belzen op een onderzoek naar het ecosysteem van de Zeeuwse schorren. Dat zijn unieke moerasgebieden die nu vooral in het Verdronken Land van Saeftinghe te vinden zijn, maar ooit een groot deel van Zeeland vormden. Vrij naar het Zeeuwse Luctor et Emergo heet zijn proefschrift ‘Worstelen en bovenkomen’. Want het gaat over de verschillende plantensoorten die worstelen voor een plek in de barre omstandigheden van het getijdensysteem, maar ook over het verschijnsel dat goed functionerende schorren door opslibbing hoger worden en zo kunnen bijdragen aan hoogwaterbescherming.
Strategische planten
Van Belzen deed zijn onderzoek op basis van veldwerk, luchtfoto’s en computermodellen. “Ik heb in kaart gebracht welke interacties van planten leiden tot dit unieke ecosysteem. Er zijn een hoop onderliggende oorzaken, die bepalen waarom bepaalde plantensoorten het goed doen en andere niet. Ook het brakke water speelt een belangrijke rol.” In het veldexperiment heeft Van Belzen onder meer plantjes geplaatst op de slikken om te kijken of die standhouden, en hoe. Daarnaast heeft hij kleine verstoringen aangebracht in de schorren, om te kijken hoe snel en op welke manier de plantengroei herstelt. “De resultaten daarvan heb ik gecombineerd met computersimulaties en de studie van luchtfoto’s. Ik probeerde te verklaren wat ik waarnam. Welke principes zitten er achter een bepaald verschijnsel? Om een voorbeeld te noemen: kleine plantjes zijn kwetsbaarder dan grotere planten voor verstoringen, zoals zware golfslag. Je ziet dat alleen plantjes die heel snel groeien, standhouden. Kleine plantjes die langzaam groeien zijn niet groot genoeg als de volgende verstoring komt. Planten hebben een strategie. Voor elke soort is die anders. Zeekraal kan op heel veel plekken tegelijk ontkiemen, maar spoelt vrij makkelijk weg. Slijkgras kan juist via de wortelstokken uitgroeien, en is daarmee veel beter bestand tegen het pioniersbestaan in de schorren.”
Grote CO2-reductie
Uit het onderzoek kwam ook naar voren welke functies de schorren vervullen. De planten op de schorren blijken een belangrijke rol te spelen bij de opname van CO2 uit de atmosfeer. “Het is zelfs zo dat de helft van alle CO2 die in Zeeland door planten wordt opgeslagen, voor rekening komt van de schorren, die maar 1,5% van het oppervlak uitmaken. De schorren slaan zelfs driemaal zoveel koolstof op als een gemiddeld bos. Kortom: er gaat veel meer CO2 de bodem in, dan er wordt afgegeven. Daarmee zijn de schorren klimaatbuffers”, constateert Van Belzen.
Ook voor biodiversiteit zijn de schorren belangrijk. “Het is natuurlijk niet de bedoeling om slikken te vervangen door schorren. Maar er komen diverse zeldzame planten voor en het zijn prachtige vogelrustplaatsen. Het maakt onderdeel uit van waardevolle brakke getijdennatuur, die een unieke kraamkamer is voor allerlei kleine waterdieren, zoals vissen en kreeftachtigen. Ook is het een noodzakelijk overgangsgebied voor dieren die van zoet naar zout water zwemmen en omgekeerd.”
Kustverdediging
Last but not least kunnen de schorren een belangrijke rol spelen bij de kustverdediging. “De planten houden zand en slib vast en creëren daarmee ondiepte vóór de dijken”, legt Van Belzen uit. “Het is zelfs zo, dat je de dijken dan minder hoog hoeft te maken. Het scheelt al gauw een meter. Als je dat in geld gaat uitdrukken, blijken de schorren alleen al om deze reden extreem waardevol. Een extra meter bovenop de Zeeuwse dijk kost al gauw 10 tot 15 miljoen euro per strekkende kilometer.”
De onderzoeker heeft de ontwikkeling van het ecosysteem gevat in wiskundige formules, die aangeven hoe de verhoudingen liggen, waar de schorren kwetsbaar voor zijn en hoe snel ze zich herstellen. Dan gaat het onder meer om kantelpunten: wat kunnen de schorren verdragen aan afkalving en kwaliteitsverlies, voor ze in de golven verdwijnen? Van Belzen: “En stel dat we de schorren willen uitbreiden, dan weten we nu wat de knoppen zijn waar we aan moeten draaien op het gebied van golfslag, zoet-zout balans, ondergrond en hoeveelheid meststoffen.”
Perspectief
Jim van Belzen is onderzoeker, maar tegelijkertijd ook pleitbezorger: hij vindt dat er méér schorren moeten komen en benadrukt dat regelmatig. “Gaandeweg het onderzoek kwam ik erachter hoe de natuur er in de schorren voor staat en hoeveel we daar in feite mee kunnen. Maar ook wat de baten zijn van extra schorontwikkeling. Met het oog op de te verwachten stijging van de zeespiegel kunnen we de schorren ontzettend goed gebruiken. Dat levert een bijdrage aan de reductie van CO2, zorgt voor een betere kustwering en biedt een uniek leefmilieu voor een veelheid aan planten en dieren. Het is tijd voor een open discussie over klimaatadaptatie. Ik denk dat een schorrenzone voor de dijken een onmisbare aanvulling is op het verhogen van dijken.”