Gevolgen van de aanhoudende droogte op het Schelde-estuarium
Wat een zomer hebben we achter de rug! Een zomer die wat betreft temperatuur, uren zonlicht en droogte de boeken in gaat. Records zijn gebroken en maandenlang hebben we het nergens anders over gehad. Nu de herfst voor de deur staat, maken we de balans op en kijken we wat de impact van de zomer van 2018 is op het Schelde-estuarium.
De gevolgen van droogte op het eerste gezicht
De lange periode van droogte heeft impact gehad op de scheepvaart in de kanalen en rivieren van het stroomgebied van de Schelde. Door ontbreken van neerslag en een minimale aanvoer van zoet water vanuit het bekken van Gentse kanalen zijn deze zomer problemen ontstaan voor schepen met een bepaalde diepgang. Niet direct voor de zeevaart, wel voor binnenscheepvaart heeft de droogte invloed op de bereikbaarheid van de vaarwegen gehad.
De droge maanden hebben ook gevolgen voor de opwaartse kanalen, waaronder Kanaal Gent-Terneuzen, Ringvaart, Boven-Schelde, Leie, Kanaal Gent-Oostende. Voor die vaarwegen zijn door de beheerders heel wat maatregelen genomen om de peilen te kunnen handhaven. Denk aan gegroepeerd schutten, diepgangbeperkingen en beperken van lekverliezen.
Sinds deze zomer zijn de operationele diensten, de beheerders van de sluizen, dagelijks in de weer om de gevolgen van de droogte te monitoren. Indien het kanaalpeil van het Kanaal Gent-Terneuzen onder 2,05 meter NAP (4,40m TAW) dreigde te komen, werd de scheepvaart geclusterd geschut en op het juiste waterniveau gebracht. Dit is een waterbesparende maatregel.
De droogte heeft in de orde grootte van enkele centimeters wel invloed gehad op de bovenafvoer, maar voor de Zeeschelde én Westerschelde is de impact verwaarloosbaar. Het Scheldestroomgebied is immers een estuarium met eb en vloed.
Door de hoge (water)temperaturen en de vele aaneengesloten dagen zon groeiden in sommige kanalen in het Schelde-stroomgebied de blauwalgen explosief. Blauwalgen, cyanobacteriën, leven in zoet water, maar hebben qua verschijning veel weg van zeewier. Als het oppervlaktewater in kanalen en rivieren opwarmt zoals afgelopen zomer en lang genoeg stil staat, neemt de druk van blauwalgen op de kwaliteit van het water toe. Blauwalgen scheiden toxische stoffen af die schadelijk kunnen zijn voor mens en dier. Dan worden door de autoriteiten zwemverboden afgekondigd en is regelmatig het onttrekken van water voor beregenen van landbouwgewassen stil gelegd. De droogte heeft niet alleen invloed gehad op de bevaarbaarheid van kanalen en rivieren, de groei van blauwalg, maar ook op de zoet-zout verhouding, de zogenoemde verzilting.
Ecologische gevolgen van de droogte
Ook de onderzoekers van de Vlaams-Nederlandse Scheldecommissie zijn bezig met deze droge zomerperiode. Dat betreft met name de gevolgen voor het ecosysteem van het Schelde-estuarium. Door de droogte is in sommige delen van de Zeeschelde het water troebel geworden. Het hele ecosysteem is afhankelijk van de samenhang tussen lichtindringing, algengroei en zuurstofproductie. Minder zuurstof betekent dat alle schakels in de voedselketen onder druk komen te staan. De zomer van 2018 gaat de boeken in als een zomer van extreme droogte. De verwachting is dat extreme droogte in de toekomst vaker zal voorkomen.
Maatregelen om de impact van droogte te verkleinen
Terneuzen
Ervaring leert dat de werkwijze bij Terneuzen voldoet aan de verwachtingen. In Terneuzen is gebruik gemaakt van een zogenaamde schutkolk, de ruimte tussen beide stellen sluisdeuren, om scheepvaart te clusteren. Op deze manier kan gelijk water worden geschut waardoor het verschil tussen de waterkolom op de Westerschelde en het kanaal Gent-Terneuzen minimaal is.
Wanneer de middensluis komt te vervallen na de opening van de nieuwe sluis bij Terneuzen, zal het omloopriool in de Westsluis als eerste worden ingezet om oppervlaktewater en zoutwater te spuien om daarmee de zoutindringing te kunnen beheersen.
Een andere maatregel is dat bij het overschrijden van alarmwaarden van de zoutwaarde in het water, de verantwoordelijke diensten kunnen kiezen om één of meerdere sluizen te stremmen voor de scheepvaart.
Verder wordt het kanaal Gent-Terneuzen in natte perioden met zoet water doorgespoeld om de zoutindringing weer in balans te brengen.
Waarschuwingssysteem IWP-KGT
Rijkswaterstaat (NL) werkt samen met Vlaanderen aan de ontwikkeling van een waarschuwingssysteem, het zogeheten BOS KGT (Beslissing Ondersteunend Systeem Kanaal Gent-Terneuzen) voor de sluizen bij Terneuzen en Evergem. Dit is een inventief ondersteunend systeem dat de sluis- en stuwwachters een overzicht geeft over de actuele situatie en van de te verwachten aan- en afvoeren en waterstanden. Het systeem bevat eveneens een adviesmodule voor het schutten van schepen. Op dit moment wordt IWP-KGT (Instrument voor de Waterhuishouding van Peil gereguleerde watersystemen – Kanaal Gent-Terneuzen) ook in Nederlandse wateren ingezet. Meer informatie over IWP-KGT is te vinden op de website van Rijkswaterstaat.