Algen op zoek naar balans

Geen rivierleven zonder algen. Ze leveren zuurstof en staan op het menu van cruciale schakels in de voedselketen. Maar even voorbij de monding kunnen ze ook ernstige schade aanrichten. Een evenwichtige algenpopulatie is van levensbelang voor de ecosystemen in en buiten het Scheldegebied.

Kiezelwieren zijn algen, maar ze lijken in niets op de groene massa die je bij het pootjebaden aantreft op het strand. Je kan ze niet zien met het blote oog. Al zijn ze microscopisch klein, ze zijn van levensbelang voor het ecosysteem van de Schelde. Dat vertelt Tom Maris, onderzoeker aan de Universiteit Antwerpen. “Kiezelwieren vormen de basis van de voedselketen. Zoöplankton en bodemdiertjes leven ervan. Daarom heeft ook de rest van het ecosysteem in de Schelde de minuscule algen nodig. Bovendien gebruiken ze de energie van de zon en genereren ze zuurstof via fotosynthese. Die zuurstof is levensnoodzakelijk voor de organismen in de Schelde, en het Scheldewater wordt er extra door gezuiverd. Als er iets fout loopt met de kiezelwieren, kan dat dus het hele systeem op zijn kop zetten.”

Toenemend troebel

Vandaag bestaat er een evenwicht, maar wetenschappers hebben er alle baat bij om de situatie nauwgezet in de gaten houden. Tom Maris: “Twee keer per maand in de zomer en één keer per maand in de winter meten we parameters zoals de hoeveelheid stikstof en fosfor en de hoeveelheid algen in het water. Via een aantal meetstations hebben we permanent toegang tot informatie over het zuurstof- en het zoutgehalte en de temperatuur. Daaruit blijkt dat de situatie in de Schelde over het algemeen goed is – veel beter dan jaren geleden. Maar we merken ook dat de Zeeschelde steeds troebeler wordt. En dat baart ons zorgen.”

Dalend debiet

Hoe troebeler het Scheldewater, hoe minder ver het zonlicht kan doordringen. Dat kan de doodsteek voor algen betekenen. “De oorzaken van de vertroebeling zijn nog niet helemaal duidelijk. Wellicht hebben baggeractiviteiten geen positieve invloed. We weten ook dat een daling van het debiet nefast is. Zeker in zomerperiodes komt het wel vaker voor dat het debiet in de rivier bijna nul is. Dit jaar nog gebeurde dat tijdens de droge periode in juni. In natte periodes, als er veel regen valt, is het met de troebelheid veel beter gesteld. Maar in de winter krijgen de kiezelwieren niet genoeg zonlicht om te groeien. Voldoende zoetwaterafvoer in de zomer is dus cruciaal voor het ecologisch evenwicht.”

“Te veel algen kunnen we vermijden door het water beter te zuiveren en strenger toe te zien op het gebruik van kunstmest.”

– Tom Maris, onderzoeker Universiteit Antwerpen

Verstikkend stikstof

Die natte periodes komen eraan: door de klimaatverandering zou er meer hevige neerslag vallen in de zomer. Maar dat is geen reden tot juichen. Tom Maris: “In beken en sloten zitten vaak grote hoeveelheden stikstof, die onder meer weggespoeld worden van de akkers. Die stikstof kan een ongebreidelde algengroei veroorzaken van groenalgen, een minder gewenste soort. Dat verwachten we niet meteen in de Schelde, want de lichtkwaliteit is er te slecht. Maar al die ongebruikte nutriënten worden wel meegespoeld naar de Noordzee. En daar kan er schadelijke algenbloei komen, met ongewenste gevolgen zoals schuim op het strand of zelfs de dood van organismen in de zee.”

Cruciaal evenwicht

Het komt er dus op aan om een goed evenwicht te bewaren. “Te veel algen, vooral dan voor de kust, kunnen we vermijden door het water beter te zuiveren en strenger toe te zien op het gebruik van kunstmest”, zegt Tom Maris. “Te weinig kiezelwieren in de Zeeschelde kunnen we vermijden door de troebelheid van het water zo veel mogelijk te beperken. Het kan daarbij helpen om de baggerwerken beter aan te sturen.”