De Permanente Commissie: vlotte en veilige scheepvaart in de Scheldegebied

Rondom de Schelde zijn veel mensen, organisaties én instanties bezig om te werken aan veiligheid, toegankelijkheid en een gezonde natuur. De Permanente Commissie leidt de scheepvaart in het Scheldebied al ruim 180 jaar in goede banen. Maar hoe ziet dat eruit in de praktijk?

Met het scheidingsverdrag werden België en Nederland in 1839 officieel onafhankelijke staten verklaard. Vanaf dat moment waren regels nodig om met de scheepvaart tussen de Belgische en Nederlandse havens in het Scheldegebied om te gaan. Het Scheldegebied strekt zich uit over zowel Nederlands als Vlaams grondgebied. Daarom ziet de toen ingestelde Permanente Commissie van Toezicht op de Scheldevaart (kortweg: de PC) toe op veilig en vlot scheepvaartverkeer van en naar de zeehavens in het Scheldegebied. De PC heeft de opdracht om dit op nautisch vlak in goede banen te leiden. 

De eerste vergadering van de Permanente Commissie (PC) vond plaats in april 1840 en ging over een inventarisatie van de vaarwegmarkering in de Westerschelde en haar mondingen. Met gezamenlijke vaartochten brachten de commissarissen de tonnen en bakens in beeld voor een gedetailleerd overzicht. Vandaag de dag vinden de vergaderingen plaats op kantoor en staan er issues op de agenda die te maken hebben met beleid, regelgeving en operationele werking van de Gemeenschappelijke Nautische Autoriteit (GNA).

Samenstelling en werkveld PC

De Vlaamse en Nederlandse vertegenwoordigers in de PC komen vier keer per jaar bijeen om te vergaderen over de huidige en toekomstige stand van zaken. Welk beleid moet er worden aangepast of gemaakt? Waar kunnen we vanuit de nautiek bijdragen, en waar moeten we de samenwerking zoeken? In de PC zetelen momenteel de volgende commissarissen:

• Brigit Gijsbers, directeur Maritieme Zaken van het Directoraat-Generaal Luchtvaart en Maritieme Zaken (NL)
• Theo van de Gazelle, hoofdingenieur-directeur van Rijkswaterstaat Zee en Delta (NL)
• Ilse Hoet, afdelingshoofd Beleid van het Departement Mobiliteit en Openbare Werken (VL)
• Nathalie Balcaen, administrateur-generaal van het Agentschap voor Maritieme Dienstverlening en Kust (VL)

Zij vergaderen als beleids- en operationele verantwoordelijken over kansen en knelpunten. Maar ook tussen de vergaderingen door is er regelmatig telefonisch contact. Zo gaf de PC bijvoorbeeld opdracht voor een onderzoek naar dynamische kielspeling: door reëlere berekeningen in plaats van schattingsberekeningen is de verwachting dat schepen met meer diepgang ook vlot en veilig de Scheldehavens kunnen aandoen. Elke winst die hierin geboekt kan worden, is een meerwaarde voor de havens in de regio.

Naast vlot scheepvaartverkeer is veilig scheepvaartverkeer een van de belangrijkste aandachtspunten van de PC. Een recente ontwikkeling rond veiligheid is bijvoorbeeld het toenemend aantal ongelukken met binnenvaartpassagiersschepen – een thema dat binnen én buiten de Schelde speelt. Hierover zullen onderzoeksresultaten in het eerste halfjaar van 2020 beschikbaar zijn. Daar zal de PC dan ook op inspelen door hier nautische maatregelen of samenwerkingsmogelijkheden aan te koppelen.

Dagelijks werk

Het secretariaat wordt vanuit Nederland verzorgd door Jeroen Hollaers (Rijkswaterstaat Zee en Delta) en vanuit Vlaanderen door Rony Slabbinck (momenteel vervangen door Stéphane Van de Velde van het Agentschap Maritieme Dienstverlening en Kust (MDK)). Een veilige en vlotte scheepvaart op de Schelde wordt op dagelijkse basis door de GNA verzorgd. De GNA bepaalt onder andere het toelatingsbeleid. Aan de basis staan de GNA-adviseurs van Rijkswaterstaat en nautische dienstchefs van de afdeling Scheepvaartbegeleiding van MDK. Zij werken samen met Vlaamse en Nederlandse havenbedrijven, cargadoors (scheepsagenten), sleepdiensten, loodsdiensten, agenturen, scheepvaartinspecties of – politie, douane en internationale partijen voor afstemming en kennisdeling.

Samenwerking met de VNSC

Daar waar het nautisch werkgebied niet volstaat om een knelpunt (volledig) aan te pakken, zoeken de PC en GNA actief de samenwerking met partijen als de VNSC. Zij vullen elkaar aan in het werkveld: waar de PC de nautiek (en ook techniek met BET en SRK) op zich neemt, kan de VNSC bijdragen op het vlak van onderzoek en met name meer infrastructurele zaken. Ook is de PC nauw betrokken bij de ontwikkeling van het Langetermijnperspectief Toegankelijkheid.

Dwarsstromen ‘managen’

Een voorbeeld van zo’n gezamenlijk onderwerp is de scheiding van hoofd- en nevengeulen. De PC houdt zich bezig met bijvoorbeeld het opstellen van regels voor gescheiden routes voor zeevaart, binnenvaart en recreatievaart om de veiligheid op de Westerschelde te borgen. Ook de dwarsstroom bij de Overloop van Hansweert zorgt voor problemen, bijvoorbeeld schepen die vastlopen of aanvaringen door de sterke stroming ofwel het giertij. Daarmee kun je je met de nautiek niet altijd goed uit de voeten. Dan kan de VNSC inspringen met maatregelen om op basis van onderzoek voor bijvoorbeeld infrastructurele aanpassingen te zorgen zodat de scheepvaart minder last van de dwarsstromen ondervindt.

Loodsplicht Nieuwe Stijl in het Scheldegebied

In januari 2020 is een nieuwe Nederlandse wet aangenomen die de loodsplichtregels in Nederland herziet. Daarvoor zijn landelijke kaders, maar de huidige regels voor een vrijstelling of ontheffing van de loodsplicht worden in elk gebied anders toegepast. Zo worden de regels in de basis gelijk getrokken voor alle havens, maar waar nodig is er ook ruimte voor regionaal maatwerk. De Nederlandse commissarissen van de PC bespreken met de Vlaamse collega’s wat de implicaties zijn van de nieuwe loodsplichtregels voor het Scheldegebied en treden samen in overleg met de stakeholders.

De PC is bevoegd om regels te stellen aan de scheepvaart. In het Scheldegebied is het zo dat elk schip van 80 meter of langer verplicht is een loods aan boord te hebben. De loods heeft kennis van lokale vaarroutes, stromingen, en invloed van weersomstandigheden en loodst een schip naar of van de haven. Onder sommige voorwaarden kan vrijstelling worden aangevraagd voor de loodsplicht, bijvoorbeeld als een kapitein zó frequent in het gebied vaart dat zijn kennis volstaat. 

In de Loodsplicht Nieuwe Stijl wordt alle bestaande regels opnieuw geordend en makkelijker gemaakt. Dat gebeurt door middel van een PEC-structuur (pilot exemption certificates): een aantal categorieën die voor verschillende scheepstypen gelden. Elke categorie heeft zijn eigen voorwaarden (combinatie eisen kapitein, schip en het te varen traject) waar een kapitein of eerste stuurman aan moet voldoen voor vrijstelling van de loodsplicht. De afspraken hierover zullen worden vastgelegd in de uitvoeringsbesluiten van het Scheldereglement, een verdrag tussen Nederland en Vlaanderen.

Dit artikel kwam tot stand met behulp van de secretarissen van de PC: Jeroen Hollaers en Stéphane Van de Velde.